richardus | detijdgeest

Een onbeduidend mysterie

Geschiedenis is een mooi vak. Het verleden heeft me altijd wel geboeid- niet zozeer de feitjes alswel het besef dat het hier en nu niets anders is dan de toekomst van vroeger. Het was misschien vooral de vergankelijkheid van alles en iedereen, die me fascineerde. Desondanks heb ik me eigenlijk nooit erg bezig gehouden met de vraag waar mijn eigen voorouders vandaan kwamen en wat ze zoal uitvoerden. Het kwam er gewoon niet van, er was geen echte aanleiding voor en voor een deel was het trouwens al aardig uitgezocht. De Scherpenzeels, de Voorns, en de Brummelkamps, het is allemaal redelijk gedocumenteerd. Maar zelfs dan nog, meer dan een vage blik in die gegevens heb ik nooit geworpen.

De tak die min of meer in onze huisarchieven ontbrak, was die van de Rikkerts: de opa van moederskant dus. Twee dingen had ik wel eens vernomen. De eerste was dat er ooit, rond de jaren tachtig van de 19e eeuw, in de Staatscourant melding was gemaakt van een erfenis van een ver familielid uit Amerika, maar dat door de naamsverbastering (Rikkert-Rikkers-?Richards) die in de loop der jaren had plaatsgevonden, niet meer uit te maken was of het hier nou wel echt ging om een heuse voorouder. Het andere wat me bij was gebleven, was dat de Rikkerts, behalve opvallend vaak werkend als stationschef, ook actief waren geweest in het klokkenmakersvak. Er bestond zelfs een boekwerkje waarin de namen van Richardus Rikkert en zijn zoon, Hendrik Ananias voorkwamen als belangrijke, Achterhoekse klokkenmakers. Kortom, de Rikkerts keken naar het scheen regelmatig op de klok.

In dat boekje werd Richardus Rikkert een uit het Duitse Lage afkomstige klokkenmaker genoemd, die rond 1770 zou zijn geboren, in Laren (Gelderland) het vak zou hebben geleerd, en in 1806 naar Rotterdam zou zijn vertrokken. Daarna was er niets meer van hem vernomen- alleen werd vermeld dat Richardus niet op het huwelijk van zijn kinderen Willemina (1818) en Hendrik Ananias (1827) te Laren was verschenen. Dat kon natuurlijk gewoon betekenen dat hij inmiddels was overleden.

Op een gegeven moment typte ik eens, een beetje op de gok en zonder veel verwachtingen, op internet de naam van Richardus Rikkert in. Er verscheen, zoals te doen gebruikelijk wanneer men lukraak iets googlet, een hoop informatie op het scherm die overduidelijk niets met mijn waarschijnlijke, verre voorvader te maken had. Maar er kwam ook iets boven water wat mij op z’n zachtst gezegd intrigeerde: in het Gelders Archief bleek een document te bestaan waarin de naam van Richardus Rikkert werd genoemd in verband met een vervolging wegens diefstal. Het jaartal: 1805. Dat viel in ieder geval binnen de marge van de levensspanne van Richardus, en wie weet ging het inderdaad om mijn voorvaderlijke klokkenmaker.

Het onbeduidende mysterie nestelde zich stiekem in mijn achterhoofd. Bij volgende zoektochten op het internet kwam ik onder meer op de site stamboomforum.nl terecht, waar ik stuitte op een subforum, waarin ene Jan kennelijk ook bezig was geweest met Richardus Rikkert, die echter volgens zijn gegevens niet in 1770 maar tien jaar later was geboren in hetzelfde Lage- en die weliswaar in Rotterdam had gewoond, maar daar bij twee vrouwen bij elkaar twaalf kinderen had verwekt- en die er bovendien geen klokken- maar kleermaker was. De vraag was dus: waren er twee ongeveer parallel levende Richardussen met enigszins dezelfde achtergronden of gaat het om dezelfde man waar geboortedatum en beroep door elkaar gehusseld waren? De Richardus Rikkert uit Laren was bovendien ook getrouwd maar dat was met iemand anders dan de vrouw met wie hij in Rotterdam zijn leven deelde.

Als het twee verschillende personen waren, was het wel heel toevallig dat de geboorteplaats en naam (vrijwel) identiek waren, en dat de gegevens van de een ruwweg ophielden waar die van de ander begonnen- weliwaar met een hiaat van een jaar of zeven, maar toch. Was het dezelfde man, dan begon zich de gedachte op te dringen dat hij zich wel eens schuldig zou hebben kunnen gemaakt aan bigamie: in geen enkel archief werd de Larense vrouw van Richardus namelijk weduwe genoemd, of voormalige echtgenote. En dat de breuk tussen de twee Richardussen precies werd gemarkeerd door de in het Gelderse Archief gevonden vermelding van vervolgens wegens diefstal in 1805, was ook frappant. Kortom: ik had hier mogelijk te maken met een voorvader (de opa van de opa van mijn opa, om precies te zijn) met een verhaal. En hoe vaag de contouren van dat verhaal ook nog waren, het liet me niet meer los.

MOETJE

Verder speuren leverde voor korte tijd nog een Richardus Rikkert op. Deze was in 1774 gedoopt in Wehe, Groningen. Maar dat spoor liep eigenlijk al snel dood. Het geboortejaar klopte aardig, maar de godsdienst niet: die familie was rooms-katholiek en bovenal: de moeder heette Rikkers, maar de vader droeg de naam Tonne Hers- en kinderen van deze vader zouden door het leven gaan onder het patroniem Tonnes (of varianten) dan wel Hers. Ik stuitte op nog een Richardus Rikkert. Deze was in 1726 als opvarende van het VOC schip de Bentveld overleden in Batavia (toen Nederlands Indié). Omdat Groeningen als herkomst werd genoemd, nam ik aan dat hiermee Groningen werd bedoeld en dan zou het om een voorvader van de man uit Wehe kunnen gaan. Zo niet, dan wordt een dorp in de Betuwe bedoeld. Hoe dan ook, ik zag geen aanknopingspunten.

Middels een andere genealogie-site (er zijn er vele, het is een drukbevolkte wereld van speurders naar een genealogisch verleden dat vooral voor 1811 slechts met behulp van veel fantasie en ervaring tot leven kan komen) kwam ik in contact met Rob Rikkert. Rob bleek een achterneef van mij: onze opa’s waren broers, en hij bleek toch al een flink deel van de Rikkert-genealogie te hebben uitgezocht, en zelfs op internet gepubliceerd te hebben. Maar zoals dat gaat, op een gegeven moment blijkt dat dit een leuke maar zeer tijdrovende hobby is waar men uiteindelijk persoonlijk moet gaan graven en spitten in de archieven van verschillende, vaak ver uiteen gelegen gemeentes om echt verder te komen. Lang niet alles staat nog online, en lang niet alles is gescand, en juist op dat punt blijven velen steken, zo ook achterneef Rob.

Een hoop gegevens die Rob op zijn site had gezet, kende ik inmiddels al. Maar hij had er ook iets opstaan wat in de informatie van Jan en Stamboomforum ontbrak, namelijk de geboorte te Deventer van een ons nog onbekende (eerste) zoon, die nog geen maand oud werd. Bovendien had Rob ook de overlijdensdatum van een vierde, in Laren geboren kind. Dit meisje, dat overigens slechts drie jaar oud werd, bleek cruciaal te zijn voor de verdere zoektocht in het verleden van Richardus.

Wat wisten we op dat moment? We wisten dat Richardus was geboren in 1770 of 1780 te Lage, en in 1796 in Laren was getrouwd met Geertruide Johanna Haarmans. We namen toen nog aan dat 1770 een waarschijnlijker geboortejaar was, want 1780 zou betekenen dat Richardus op zijn trouwdag pas 16 was geweest. Gezien het feit dat Geertruide op dat moment 28 jaar oud was, leek dat niet voor de hand liggend. In het huwelijksregister stond ‘Richardus Rikkert, afkomstig van Lage, zoon van wijlen Willem Rikkert en Anna ten Bosch’. Inmiddels was echter in Rotterdam wel de geboorte/doop-akte van Richardus Rikkert te Lage opgedoken, en daar stond toch echt 1780 in- met daarop dezelfde ouders. We konden er niet meer omheen dat het hier om een en dezelfde persoon ging. Maar in plaats van dat er een hoop duidelijk werd, ontstonden er eigenlijk alleen maar meer vragen.

Willem Rikkert (?+) x Anna ten Bosch (* ca 1759, Lage)

Richardus Rikkert (* 1780, Lage) x (1796) Geertruide Johanna Haarmans (* 1768, Laren)

   Wouterus (* 1796, Deventer + 1797, Deventer)
   Willemina (* 1798, Deventer + 1881, Laren)
Hendrik Ananias (* 1802 Oolde/Laren + 1888, Eefde)
   Louise Rosette (* 1804 Laren + 1807 Groot Dochteren)

Aangifte van het overlijden van Louise Rosette in 1807 op 24 september 1807 ("een kind van R. Rikkert")

Een blik op de jaartallen maakt duidelijk, dat Richardus dus inderdaad 16 jaar oud was toen hij in juni 1796 in het huwelijk trad met de 12 jaar oudere Geertruide. Opvallend. Dat zoon Wouterus in december werd geboren, bracht ons tevens tot de conclusie dat het huwelijk waarschijnlijk ook niet geheel vrijwillig tot stand was gekomen: Geertruide was op dat moment namelijk al zo'n drie maanden zwanger. Nee, Richardus’ eerste huwelijk was ongetwijfeld een ‘moetje.’

Uit het Larense kerkboek:

15-12-1791 - Geertruit Johanna Haarman ingekomen met Attest van
Zutphen; weder met Attestatie naar Deventer vertrokken den 10
December 1794.

Hoe de twee elkaar tegen waren gekomen, was onduidelijk. Ook

wat de 16-jarige Richardus Rikkert in Deventer deed, en waar

zijn moeder woonde (zijn vader was immers al dood, zo was uit de

bijlage van de huwelijksakte gebleken), wisten we niet. Misschien

waren de twee jonggeliefden in dienst bij dezelfde werkgever en

waren ze elkaar zo tegen gekomen. De in Laren geboren Geertruide

had voor 1791 in Zutphen gewoond, was daarna weer drie jaar in

Laren gevestigd en verbleef toen waarschijnlijk vanaf 1794 in Deventer, alwaar

zij Richardus dus vermoedelijk tegen het viriele lijf was gelopen,

met de nu vier bekende gevolgden. Op de huwelijksakte staat wel dat