Lokaties (1)
LOKATIES (1)
We gaan nog even terug naar Laren, want om te weten te komen wat Richardus deed, is het ook van belang om te weten waar hij woonde. Dat blijkt minder eenvoudig dan gedacht. In de dtb-boeken vinden we veelal achter bij de registraties en aangiftes behalve de namen ook de woonplaats van de betrokkenen en getuigen. Geboorte en overlijden werden meestal aangegeven door naaste buren- zelden deed de vader of familie dit zelf. Aan de hand daarvan valt dus enigszins na te gaan wie wanneer naast wie woonde.
Overzichtskaartje `Laren en omgeving ca 1800
In Oost-Nederland was het voor de invoering van de burgerlijke stand min of meer gebruikelijk (althans op het platteland), dat de naam van de boerderij waarop men woonde werd gebezigd als familienaam. Die naam verkreeg men dus door geboorte op de betreffende boerderij, of doordat werd ingetrouwd op die boerderij.
Er bestonden geen adressen. Vaak woonde men in boerderijen, hoeven, of huizen in kleine woongemeenschappen (buurschappen) die hun eigen naam droegen of de naam van het Huis waaraan erfpacht verschuldigd was: in Verwolde was dat Huis Verwolde, in Oolde het Huis Oolde.
Ergens rond 1800, maar uiterlijk 1802 verhuizen Richardus en Geertruida uit Deventer naar Oolde, in het rechtsgebied Laren. Bij de geboorte-aangifte van Hendrik Ananias in dat jaar wordt als woonlokatie van de ouders Oolde aangegeven. Erve Ruempol, van de klokkenmaker, ligt bij Oolde. Het kan dus dat Richardus inderdaad daar is gaan wonen en er het klokkenmakersvak heeft uitgeoefend.
De lokatie van de Grote Haar of Haarman is helaas onduidelijk. Het zijn verschillende lokaties, zie onderaan deze pagina. De Grote Haar heb ik nergens kunnen vinden. Het Haarman ligt aan de kant van Verwolde, maar wordt in de archieven eigendom van het huis Oolde genoemd. Vlak naast het huidige Haarman (een manege) ligt een B&B Voshaar. Misschien was dat vroeger de (Grote) Haar?
De Grote Haar was het ouderlijk huis van Geertruida. Op dat moment woonden daar ook Geertruida’s moeder, de weduwe Henders Ribbink (Wolter Brummelman was in 1795 overleden), broer Theunis en zijn vrouw sinds 1796, Janna Klein Dengerink, en waarschijnlijk ook Harmina, haar zus. Harmina was rond 1798 getrouwd met Gerrit Jan Poesse. Harmina en Gerrit Jan kregen twee zoons: Jan Hendrik (1806? 1816?), ergens kleermaker genoemd) en Anthoni, die zich later in Hengelo vestigde als horlogiemaker. Uit een artikel in het Gelders Dagblad:
Poesse in uurwerken, margarine en spek
Gerrit Jan Poesse trouwde in 1797 in Laren met Harmina Haarman. Het echtpaar kreeg elf kinderen, waarvan twee vroeg overleden. In 1812 bij de komst van de burgerlijke stand werd de naam Poesse officieel aangenomen. Het zevende kind Anthony Poesse leerde van een oom het vak van horlogeriemaker. Anthony vertrok in 1838 uit Laren om in Hengelo als reparateur van klokken en horloges te gaan werken.
Van een oom? Richardus? Die was al lang weg toen Anthony nog maar net kon praten. Van diens zoon Annanias dan? Dat was geen oom maar een neef- maar het klinkt waarschijnlijker.
Louise Rosette Rikkert wordt in april 1804 geboren, zoals we hebben gezien. Inmiddels lijken Richardus en Geertruide dan verhuisd te zijn naar (de kom van) Laren, zoals blijkt uit de geboorte-aangifte. Daar is geen sprake meer van Oolde.
De eerste vrouw van Theunis Haarman overlijdt in 1800, nog steeds op Oolde. Zes jaar later hertrouwt hij met Geertrui Stoltenberg, en in 1807 wordt Janna, het eerste kind geboren in Verwolde. Ook Theunis is inmiddels verhuisd (?), naar een erf op Verwolde, aan de andere kant van Laren. Het was nog niet duidelijk waar precies, maar we namen aan op Haarmans: dat droeg immers zijn naam, en was het pand dat het dichtste bij de net in gebruik genomen school van Verwolde stond: Theunis was namelijk schoolmeester. Zoals we later zullen zien was er vlak bij Oolde ook een schooltje, waar Theunis wellicht al lesgaf. In principe was het ook nog mogelijk dat Richardus en zijn vrouw bij Theunis inwoonden: het erve Haarmans was er groot genoeg voor. Een andere optie was er niet: de pastorie was bezet door predikant Kalckhoff. Uit getuigenissen op documenten bleek, dat de bewoners van het naast de pastorie gelegen Venhuys (Krebber, kleermaker) naaste buren moeten zijn geweest van Theunis. De enige plek waar de schoolmeester en zijn gezin praktisch gezien gewoond kon hebben, was dus het erve Haarman.
Wanneer Theunis er precies is gaan wonen, is niet helemaal duidelijk, maar vermoedelijk rond de huwelijksdatum en zijn aanstelling als schoolmeester te Verwolde.
Diverse documenten over het 'nieuwe' schoolgebouwtje en de aanstelling van Theunis Haarmans als onderwijzer.
De woonplaatsen aan de hand diverse aangiftes nog even op een rijtje
30.05.1799 / 02.06.1799 JAN HENDRIK, Z. van Theunis Haarman en Janna Klein-Dengerink,
Ehel. in Oolde.
10.07.1800 den 10 julij - is overleeden Janna Kleindengerink, huijsvrouw van Teunis
Haarman - begraven den 15 dito
03.08.1806 - Op Attest van T. Eggink en W.J. Westenberg, Richters van Laren
en Verwolde: Teunis Haarman, Wedr. van Janna Kleindengerink, Zoon van Wijlen Wolter
Haarman en Henders Ribbink, met Geertruij Stoltenberg, J.D. van Wijlen Jan Stoltenberg
en Lammerdina Bolink.
30.04.1807 / 24.05.1807 JANNA, D. van Teunis Haarman en Geertruijt Stoltenberg, Echt. in
Verwolde.
01.02.1809 / 05.03.1809 JOHANNA LAMMERDINA, D. van Teunis Haarman en Geertrui
Stoltenberg, Ehel. in Verwolde.
Uit het verkregen attest valt af te leiden dat Theunis in 1806 was verhuisd naar Laren/Verwolde- maar mogelijk eerder, natuurlijk.
Ergens tussen de geboortes van Hendricus A. en Louise R. waren Richardus en Geertruida kennelijk ook verhuisd:
13.04.1802 / 19.04.1802 HENDRICUS ANANIAS, Kind van Richardus Rikkert en Geertruid
Johanna Haarman, Ehel. in Oolde.
21.04.1804 / 29.04.1804 LOUISE ROSETTE, Kind van Richardus Rikkert en Geertruij
Johanna Haarman, EheL. in Laren.
De aanname dat het Haarmans zijn naam achteraf had meegekregen van de nieuwe bewoner, bleek niet te kloppen. Het erve bleek al zo te heten, voordat Theunis er met zijn tweede vrouw in trok. Hieronder een overzicht van de eigenaren van de panden rondom Het Haarmans aan de Oude Dijk.
Uit het tweede huwelijk van Theunis Haarman: geb. te Verwolde, ged. te Laren:
3. Janna, geb. 30.4.1807, overl. Zutphen 11.7.1865 (266); zij tr. Zutphen 10.2.1841 (10) Sijbrand Dijkland, militair, wednr. Jaantje Sluiter
4. Johanna Lammerdina, geb. 1.2.1809, overl. Almen 30.3.1880 (Gorssel 41); zij tr. Verwolde 15.3.1844 (2) Jan Pongers, dienstknecht
5. Anthonij, geb. 22.7.1811, sergeant-majoor, overl. Tegelen (L) 19.6.1867 (18); hij tr. Arnhem 23.10.1850 (170) Maria Magdalena Herman
6. Wolter, geb. 20.10.1816 op den Wemekamp in Verwolde, overl. Verwolde 24.8.1872 (Laren 50) ; hij tr. Verwolde 9.4.1847 (1) Dina Pongers
7. Johanna Hendrika, geb. 19.9.1823 (5), overl. Verwolde 5.6.1852 (4); zij tr. Verwolde 1.12.1849 (2) Gerhard Eskes, ondermeester te Verwolde (1847)
8. Johanna Wilhelmina, geb. 19.9.1823 (6), overl. Verwolde 19.11.1898 (Laren 44); zij tr.Verwolde 13.4.1850 (2) Derk Jan Nijhof;
De enige uitzondering in het rijtje vormt Wolter: hij werd geboren ‘op den Wemekamp’ te Verwolde. Een weme was een Oost-nederlandse benaming voor pastorie- het is dus mogelijk dat Wolter in de pastorie ter wereld is gekomen. Deze vermelding zorgde er in eerste instantie voor, dat we het mogelijk achtten dat Theunis wellicht toch in de pastorie had gewoond, maar aangezien dit de enige vermelding van die lokatie bleef, zijn we daar vanaf gestapt. Wellicht hoorde het Haarmans kadastraal gewoon tot dit Wernekamp.
1846, Oude situatie tijdens schoolmeesterschap Theunis Haarmans
1886, School verplaatst naar links, richting pastorie Situatie 1995, grotere overzichtskaart.
Haarmans, het vermoedelijke schoolmeesterhuis van Theunis, bijna midden kaart.
Paalman, de tijdelijke woning van Hendrik Ananias (1827-1830) rechts onderin.
Voordat Theunis het Haarmans betrok, woonde daar een ander gezin, namelijk dat van Wesseldijk-Kappert. Tot aan 1800 worden de kinderen van dit echtpaar geboren op het Haarmans. Of ze ook zijn vertrokken toen Theunis daar kwam wonen, is niet duidelijk. Zoals gezegd, het erve was groot genoeg voor dubbele bewoning, er stonden ook daadwerkelijk twee panden.
(Volgens het lidmatenregister van Laren vertrok Jude Kappert (ook Haarman geheten) op 16.11.1821 met attestatie naar Lochem. Zij overleed 21.3.1822 op het erve Lunsink in Langen (gemeente Laren). Kennelijk behoorde Langen toen tot de kerkelijke gemeente Lochem en tot de burgerlijke gemeente Laren. Haar man woonde nadien in Olst, waar hij in 1849 overleed. Dit zou kunnen betekenen, dat het gezin pas in 1821 vertrokken is van het erve Haarman in Verwolde.)
Het Haarman bestaat als zodanig nog steeds. Op internet vond ik de vermelding ‘De meiden van Haarman.’ Deze meiden, twee zusters met de achternaam Nijhoff, hadden een manege en paardenkamp, precies op de plek waar het in de loop der jaren flink vertimmerde Haarman lag. Op hun site lieten ze weten, dat er vroeger op het Haarman een schoolmeester had gewoond, waar zij directe afstammelingen van waren.
Dat was duidelijk, en het leverde meteen een aantal mogelijkheden op: aan wie kon ik beter vragen of zij ook bekend waren met het bestaan van ene Richardus Rikkert, die getrouwd was geweest met de zuster van de schoolmeester? Ik besloot een mailtje te sturen om wat informatie te krijgen. We waren tenslotte familie: de ouders van Theunis en Geertruida Johanna, Wolter en Henders, waren onze gemeenschappelijke voorouders. Ik kreeg een vriendelijk mailtje terug.
'Hallo Anton,
De familie Rikkert was een klokkenmakersfamilie in Laren tot een tiental jaren terug.
Bij ons op Haarman heeft naar mijn weten nooit een Rikkert gewoond.
U bent bij deze uitgenodigd voor een kopje koffie, mijn vader is erg geinterresseerd en kan u evt. meer vertellen over de geschiedenis van de familie Haarman/Nijhof. Ook een buurvrouw, mevr Oldemenger heeft veel onderzoek gedaan.
U bent van harte welkom.
Groet,
Hilde Nijhof ( meid van Haarman)'
Eigendomssituatie diverse woningen in 1832.
Hoezeer de famllie overlevering soms ook afwijkt van de officiele, door documenten gestaafde versie, namen we aan dat Theunis en zijn gezin na de Grote Haar te Oolde naar het Haarman was verhuisd, maar dat Richardus vanuit Oolde toch ergens anders, vermoedelijk in de kom van Laren, is gaan wonen. Zeker wanneer we er vanuit gaan dat het gezin Wesseldijk ook nog op het Haarmans gevestigd was, zou het er met drie gezinnen toch wel wat druk geworden zijn.
Waar Richardus precies woonde, kon wel een rol spelen in het determineren van zijn beroep. Bovendien speelde zijn huis ook een rol in bepaalde gebeurtenissen waarvan we later vernamen, maar dat konden we toen nog niet weten.
De bewoner van het Venhuys, buurman Engbert Krebbers had een kleermakerij. De afstand tussen Haarmans en het Venhuys was kort, en het is niet denkbeeldig dat Richardus- als toekomstig kleermaker- hier ook de kost heeft verdiend, of het vak heeft geleerd dat hij later is gaan uitoefenen- als Richardus daar ook inderdaad woonde.
Willemina, de dochter van Richardus en Geertrui Haarmans, is in 1818 getrouwd met Garrit Hendrik Groot Wesseldijk. Op het Haarmans woonde, voor Theunis daar kwam, het gezin Kapper-Wesseldijk. Of er een familierelatie is, had ik nog niet kunnen constaterren.
Links: de voormalige schoolmeesterswoning, foto afkomstig van de website 'Meiden van Haarman', zie onder. Dit huis stond op de plek waar tegenwoordig de manege/camping is gevestigd. Hoewel nu verdwenen, is de lokatie dus exact bekend.
Zoals eerder gemeld, heeft Richardus hier mogelijk gewoond met zijn vrouw Johanna Geertrui, de zus van schoolmeester Theunis. Het ligt ook op relatief korte afstand van huis Verwolde.
